OS ESTRALOXOS

INTRODUCCIÓN


Don José Val y Val con Os Estraloxos en la presentación de uno de sus libros. Foto: AEP
Según el diccionario la palabra Estraloxo significa " un niño travieso y bullicioso que no para de jugar y de hacer diabluras", Con este nombre tan significativo, en el año 1985, don José Val y Val párroco de Vilar de Ortelle, perteneciente al ayuntamiento de Pantón, funda la Asociación Juvenil OS ESTRALOXOS,   que durante 21 años vinieron recopilando leyendas, tradiciones, cantigas, refranes, dichos, frases, sentencias....de la cultura popular gallega, todas ellas nacidas en el pueblo, creadas por la experiencia diaria y que fueron pasando de generación en generación y que dicha asociación recopiló en cuatro libros, fomentando así  una importante tarea de dinamización de la zona:

1º- Cántigas e refráns da Ribeira Sacra, del año 1999,
2º- Lendas e Tradicións da Ribeira Sacra. Vilar de Ortelle, Pantón. 2001
3º- Cántigs-Ditos-Alcumes...da Ribeira Sacra. 2005. 2ª edicción.
4º- Unha Volta polo fiandeiro.2007


Libros publicados por la Asociación Juvenil Os Estraloxos

Según Don José M. Ledo López , alcalde de Pantón en la época de la creación de la Asociación y encargado con " gran orgullo" de hacer la presentación de todos sus libros publicados, nos comenta que la gran labor que llevaron a cabo  " ...ten un gran mérito o traballo desenrolado por este crego cos rapaces razón pola que o Concello apoía, cos seus escasos medios, esta publicación e calquera outra que cultive as nosas cousas e a nosa maneira de sentir,,,"

Todo lo que aparece recopilado en estos libros ya fue recogido en una revista también llamada OS ESTRALOXOS, editada por dicha asociación,

Con el fallecimiento de don José Val y Val , desaparece la Asociación.

El trabajo de recuperación de la cultura popular llevada a cabo por esta Asociación no puede perderse, así que cojo el testigo y me pongo manos a la obra, llevando a cabo un estudio etnográfico de esta asociación para que su trabajo no quede en el olvido.

EL FUNDADOR: JOSÉ VAL Y VAL

Foto de los miembros que formaban la Asociación Juvenil Os Estraloxos fundada por el padre José Val y Val de Vilar de Ortelle, Pantón.

Don José Val y Val , fundador de la Asociación Os Estraloxos, nace en Santa María de Val, en Agolada, Pontevedra y es ordenado cura el 22 de Marzo de 1958. En 1963 ocupa su cargo en la parroquia de Vilar de Ortelle y se encarga de Ribeiras de Miño, en sus últimos años, fue encargado de varias parroquias del arciprestado de Amandi-Ferreira de Pantón. Después de más de 50 años dedicados a sus labores pastorales en la parroquia de Vilar de Ortelle, fallece en octubre de 2014.

En este enlace podemos recordar un Día de Fiesta en Vilar de Ortelle en Octubre del 2002. del festival de verano que organizaba la asociación: # Un día de fiesta en Villar de Ortelle.


OS ESTRALOXOS



Entrevista de TELEVINTE CHANTADA en el XI Encontro de Poesía e Viño



Con este nombre se conoce a la Asociación Juvenil creada, en octubre de 1985, por Don José Val y Val párroco de Vilar de Ortelle, con jóvenes feligreses de Vilar de Ortelle y de Ribeiras de Miño, que ocupaban su tiempo libre en llevar a cabo un impresionante trabajo etnofráfico recopilando refranes y cantigas tradicionales de la zona, preservando así su cultura popular.
La cultura popular gallega que recopilaron  en sus libros, sobre las cantigas, refranes, dichos, frases.. que usaba y que todavía usa la gente del lugar, nos permiten conocer como era la vida del pueblo, nacidas en el pueblo de la experiencia de sus vecinos y que fueron pasando de hijos a nietos, permite que se siga transmitiendo y que otras personas tomemos el relevo en esta preciosa labor de preservar nuestra cultura y nuestras tradiciones.

  " - as esmorgas e troulas que se facían nos fiandós e nos muíños
    -o traballo do campo cos seus laboreos... (Os Estraloxos, 2005)"


Lectura del libro de Cántigas e Refrans da Ribeira Sacra de Os Extraloxos en el XI Encontro de Poesía y Vino en Adegas Terras Bendaña.



CANTIGAS RECOPILADAS EN LA RIBEIRA SACRA DE  PANTÓN POR LOS ESTRALOXOS

 1- DE AMORES

O meu corazón che mando
cunha chave pra o abrir,
nin eu teño másis que darche,
 nin ti máis que me pedir...

2- DE SANTOS, COUSAS RELIXIOSAS, MEIGAS, DEMO...

Heiche de da-lo meigallo,
heiche de da-lo feitizo,
heiche de da-lo meigallo
no pimento e no chourizo...

3- DE OFICIOS: Miños, Muiñeiros, Ferreiros, Costureiras, Abogados...

Éste é o tempo de maza-lo liño,
este é o tempo do liño mazar,
este é o tempo, rapazas do Miño,
este é o tempo de estroupelear...

4- HOMES.

Os homes cando pretenden,
moito mel, moita manteiga;
e despois, de casadiños,
!vaite daí, demo de meiga!..

5- DE MULLERES.

Mariquiña da forneira,
se tí coces faime un bolo;
se mo fas, faimo de trigo, 
que eu de millo non cho como...

Entrevista de TELEVINTE CHANTADA en el XI Encontro de Poesía e Viño en Adega Terras Bendaña


6- DE PICARDÍA

Un coxiño e máis un manco
e máis un recorcobado, 
foron buscar un tullido
á casa dun derreado...

7- DE AÑORANZA

Algún día algo, algo,
agora ! malcopadiño!
xa non te queren as nenas
porque vas acabadiño...

8- DE CURAS

O cura vendeu a besta 
por non lle dar a cebada;
e agora vai ós enterros
á cabalo da criada...

9- DE CONSELLO

!Alerta, nenas, alerta,
as que sodes tan bonitas!;
bótanse os homes a vós, 
coma o raposa ás pitas...



 
Esplicando a Kris Pereira´s de TELEVINTE CHANTADA mi trabajo de recopilación sobre la Asociación Juvenil Os Estraloxos




10- DE ANIMAIS

Que demo de merlo mouro,
onde foi face-lo niño;
agachado polas pólas
no medio dun carballiño. 

11- DE TIPO XERAL

Agora non canto máis,
porque se me acobou a gracia;
e unha pouca que me queda,
lévoa pra miña casa...



Lectura del libro de Cantigas e refrans da Ribeira Sacra de Os Estraloxos en el XI Encontro de Poesía e Viño en Adega Terras Bendaña

REFRÁNS RECOLLIDOS NA RIBEIRA SACRA. PANTÓN

1- DE OFICIOS-PROFESIONES-TRABALLOS

Non sabe a costureira pra que se fixo a lareira.
Unha cousa é enfiar e outra dar puntadas.
A costureira detrás do cristal, pinchada no dedo e tres no dedal.
Bo oficio é o que mantén o que ten.
Mudarás de muiñeiro, pero de ladrón, non.
Con necios e porfiados, fanse ricos os abogados.
O ferreiro de maldición, cando ten ferro, fáltalle o carbón....

2- DE MESES

Xaneiro que non enche regueiro, non é concheiro.
Febreiro ferverexar, raxiña de sol, chover e nevar.
Marzo, marzán, pola mañán cara de can, a mediodía bo día e á noite arrufría.
Abril é fillo de marzo, que o tivo dunha nube.
En maio, inda bebe o boi no prado.
Polo San Xoán, a sardiña molla o pan.
Mes de Santiago, o sol no ceo e o home abrasado.
Agosto pasou, quen malloum mallou.
En setembre, o que non ten roupa que temble.
A lua en outono, mata a seu dono.

3- DE SANTOS, COUSAS RELIXIOSAS, DE MEIGAS, DO DEMO...

Pra misa e pro muiño, non esperes o veciño.
Entroido á rexeira, Pascuas na lareira.
Polo Santiago esconde o coello o rabo; polo San Miguel, vólveselle ver.
Fuxir do Traballo, coma o demo da auga bendita. 
Ben sabe o demo a quen atenta, e a besta a quen leva.
Na semana da Ascensión, tres días carne, e tres días non.
En arca aberta, o xusto peca.
Polo San Froilán, é tempo de sementa-lo-pan
O que neste mundo fai mofa, no outro foza.

4- DE CREGOS, FRADES, SANCRISTÁNS...

O cura que foi monaguillo, ben sabe quen bebe o viño.
Cregos, pegas e choias, o demo carguer con todas.
¿ Quén che mandou cantar, meu frade? quen che mandou cantar que che pague.
Sol madrugadeiro e curo xoganteiro, nin o sol quentará nin o cura bo será.
Sancristán non durmas, que tés os santos ás escuras. 
O demo , farto de carne, meteuse frade. 
Proa e auga beandita, cada un a que necesita.
Vísperas e complatas, coas maus nas caldcetas.


BIBLIOGRAFÍA

Os Estraloxos 1999, Cántigas e refráns da Ribeira Sacra, Asociación juvenil "Os Estraloxos". Pantón.
Os Estraloxos 2001, Lendas e Tradicións da Ribeira Sacra. Asociación juvenil "Os Estraloxos". Pantón.
Os Estraloxos 2005, Cantigas-Ditos-Alcumes...,da Ribeira Sacra. Asociación juvenil "Os Estraloxos". Pantón.
Os Estraloxos, 2007, Unha volta polo fiandeiro. Asociación juvenil "Os Estraloxos". Pantón.










No hay comentarios:

Publicar un comentario